Wolne rodniki to w uproszczeniu cząsteczki zdolne do samodzielnego działania, które mają co najmniej jeden atom tlenu i jeden niesparowany elektron. Potrafią szybko przemieszczać się po organizmie i działać na dwa fronty.
W prawidłowych warunkach istnieje równowaga pomiędzy powstawaniem wolnych rodników a ich usuwaniem. W organizmie działa antyoksydacyjny układ ochronny, którego zadaniem jest hamować stopień oksydacji cząsteczek i unieszkodliwiać rodniki.
Warto podkreślić, że wolne rodniki tlenowe produkowane są cały czas w organizmie i biorą udział w ważnych procesach m.in. w: oddychania, skurczach mięśni, wydzielaniu hormonów. Odgrywają rolę w niszczeniu bakterii i wirusów w procesach zapalnych, co wykorzystuje układ immunologiczny w funkcjonowaniu układu odpornościowego.
Ale wolne rodniki tlenowe mają również niezwykle łatwą zdolność do zaburzenia funkcjonowania zdrowych komórek poprzez wchodzenie z nimi w reakcje. Potrafią w sprzyjających warunkach i bez większych problemów zabrać potrzebny im elektron i uszkodzić np. białka, tłuszcze, DNA zdrowych komórek prowadząc do destrukcji lub mutacji.
Ich nadmiar w organizmie pojawia się pod wpływem niekorzystnych czynników:
stresu, przetworzonej żywności (chipsy, frytki, potrawy smażone, produkty o długiej dacie ważności, olej słonecznikowy), zanieczyszczonego powietrza czy dymu z papierosów. Dodatkowo, długotrwałe wysiłki fizyczne mogą wpływać na nadprodukcję wolnych rodników w organizmie.
Jeśli dochodzi do powstania zbyt dużej ilości wolnych rodników tlenowych i mechanizmy antyoksydacyjne nie dają rady z nimi walczyć, dochodzi do niekorzystnego zjawiska stresu oksydacyjnego. Jest on często inicjatorem wielu chorób, a także jest sprawcą przedwczesnego starzenia się. Najbardziej narażone na stres oksydacyjny są mózg, układ oddechowy, układ krążenia i wzrok.
W naszym organizmie walka z wolnymi rodnikami odbywa się za pomocą dwóch mechanizmów:
- System nieenzymatyczny, który tworzą związki ochronne egzogenne i endogenne. Przekazują wolnym rodnikom swoje elektrony, dzięki czemu zaspakajają potrzeby wolnych rodników. Dzięki temu nie niszczą cennych dla nas komórek. Do silnych antyoksydantów należą np. Witamina C, witamina A, betakaroten, witamina E, koenzym Q10, flawonoidy, glutation, likopen.
- System enzymatyczny tworzą wyspecjalizowane enzymy, które poprzez różne reakcje usuwają wolne rodniki oraz zapobiegają ich powstawaniu. Wspomagaczem dla wzrostu aktywności enzymatycznych „zmiataczy” wolnych rodników są np. zabiegi ozonowania. Stanowią korzystny i skuteczny system obrony przeciwko wolnym rodnikom.
Zdolności obronne organizmu zależą również od białek o właściwościach antyoksydacyjnych np. albuminy, ferrytyny.
Co to jest TRAP
Do oceny sprawności potencjału antyoksydacyjnego osocza w ustroju służy całkowita zdolność zmiatania wolnych rodników (TRAP). TRAP określa zdolność do wymiatania i hamowania wytwarzania wolnych rodników.
Do oceny TRAP służy oznaczenie takich antyoksydantów jak: stężenie kwasu moczowego, witaminy E i C, MDA, SOD, Gpx, GSH oraz grup tiolowych białek. Oznaczenie tych parametrów jest miarą równowagi i wskaźnikiem wyczerpania antyoksydantów w organizmie.
Istnieją testy laboratoryjne stosowane do oznaczenia parametrów stresu oksydacyjnego np. metodą immunoenzymatyczną ELISA.